خبرگزاری زنان ایران

به گزارش خبرگزاری زنان ایران - قم - دکتر زهرا دلاوری پاریزی در یادداشتی به مناسبت گرامی مقام معلم که با سالروز شهادت استاد مرتضی مطهری آغاز می شود و امسال تقارن زیبایی با هفته کرامت داشته است، نوشت : دوازدهم اردیبهشت ماه هر سال روایتی است از مجاهدت مبارزان خط اول تمدن اسلامی، که با یاد شهید مطهری عزیز گره خورده است. به همین بهانه یادی می‌کنیم از نقش ایشان و همه‌ی معلمانی که در خط مقدم جهاد فرهنگی، جهاد تبیین و جهاد همه جانبه علیه تمدن مادی غرب و پرچمدار هدایت جامعه هستند.
شهید مرتضی مطهری (۱۲۹۸-۱۳۵۸ شمسی) از برجسته‌ترین اندیشمندان اسلامی، به عنوان «معلم شهید» از نظریه‌پردازان اصلی نظام جمهوری اسلامی شناخته می‌شود. ایشان با ترکیب تسلط بر علوم حوزوی و آگاهی از نیازهای زمان، توانست معارف اسلامی را به زبان روز تبیین کند. مهم‌ترین ویژگی ایشان توانایی «ترجمه مفاهیم دینی به زبان قابل فهم برای نسل جوان» بود. وی در کتاب «آشنایی با علوم اسلامی» تأکید می‌کند: «تنها کسانی می‌توانند به نیازهای جامعه پاسخ دهند که هم فرهنگ اسلامی را از سرچشمه‌های اصیل فراگرفته باشند و هم به زبان زمان خویش سخن بگویند» .
شهید مطهری با نگارش بیش از ۵۰ اثر در موضوعات فلسفی، اجتماعی و اخلاقی (مانند «اصول فلسفه و روش رئالیسم»، «نظام حقوق زن در اسلام» و «عدل الهی») ، زیرساخت فکری مناسبی برای انقلاب اسلامی فراهم کرد. امام خمینی درباره آثارش فرمودند: «آثار این شهید عزیز بدون استثناء خوب و انسان‌ساز است» .
از طرفی در شرایطی که اندیشه‌های مارکسیستی و غربی در دانشگاه‌ها نفوذ داشت، شهید مطهری به عنوان «دژی مستحکم» در برابر این تفکرات ایستاد . ایشان با نقد علمی مکاتب شرقی و غربی مانند:
- نقد مارکسیسم در کتاب «نقدی بر مارکسیسم»
- بررسی اندیشه‌های جامعه‌شناختی غرب
- تحلیل نظام اقتصادی غرب در «نظری به نظام اقتصادی اسلام»
به بازتعریف «انسان‌شناسی اسلامی» پرداخت و اثبات کرد که «دین می‌تواند پاسخگوی نیازهای جامعه باشد» . نظریه «فطرت» ایشان که ترکیبی از دیدگاه قرآن و فلسفه بود، مبنای تحلیل بسیاری از مسائل اجتماعی قرار گرفت.
شهید مطهری همچنین با فعالیت‌های آموزشی خود در دانشگاه تهران، حسینیه ارشاد و مساجد، نسلی را تربیت کرد که هسته اصلی انقلاب اسلامی شدند. مهم‌ترین اقدامات ایشان شامل:
- تأسیس «حسینیه ارشاد» در ۱۳۴۶ به عنوان کانون نشر معارف اسلامی
- سخنرانی‌های مستمر در «انجمن اسلامی پزشکان» طی۱۰ سال (۱۳۴۰-۱۳۵۰)
- تربیت شاگردانی چون شهید بهشتی و شهید باهنر
که امروز نیز با تهاجم فرهنگی در فضای مجازی، نیازمند الگوگیری از روش‌های اثرگذار شهید مطهری هستیم. در حقیقت شهید مطهری با سه نقش «متفکر اصلاح‌گر»، «مدافع اندیشه اسلامی» و «معلم انقلاب»، تحولی عمیق در جامعه ایجاد کرد. ایشان با تلفیق «سنّت و نوآوری»، توانست پلی بین نسل جوان و مفاهیم دینی ایجاد کند. همان‌گونه که امام خمینی فرمودند: «فرزند عزیزی را که پاره تنم و حاصل عمرم بود، از دست دادم» . امروزه نیز بازخوانی آثار ایشان می‌تواند راهگشای بسیاری از چالش‌های فرهنگی جامعه باشد.
به همین مناسبت و با الگوگیری از چنین شخصیت‌هایی، باید اشاره‌ای به نقش معلمان در تاریخ اسلام و در پیشبرد تمدن نوین اسلامی نیز داشته باشیم. بدون شک معلم نقش بی‌بدیلی در تربیت نسل‌ها و پیشبرد تمدن اسلامی ایفا می‌کند. معلم تنها انتقال‌دهنده‌ی دانش نیست، بلکه هدایت‌گر اخلاقی و معنوی جامعه است که با تعلیم و تربیت صحیح، زمینه‌ساز رشد فردی و اجتماعی می‌شود. تمدن اسلامی در طول تاریخ به‌دلیل اهتمام ویژه به علم‌آموزی و تربیت معلمان فرهیخته، به اوج شکوفایی خود رسید.
در اسلام، معلم از جایگاه رفیعی برخوردار است و تعلیم و تعلم به‌عنوان یک فریضه‌ی دینی شناخته می‌شود. پیامبر اکرم (ص) به‌عنوان اولین معلم امت اسلامی، فرمودند: «إِنَّمَا بُعِثْتُ مُعَلِّمًا» (من برای تعلیم فرستاده شده‌ام). (سنن ابن ماجه، ج۱، ص۸۱)
همچنین، در قرآن کریم به نقش معلم و دانش اشاره شده؛ گاهی خداوند با سوالی بدیهی بودن ارزش دانستن را یادآور می‌شود: «هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون» و گاهی بشارت درجه و فعت را می‌دهد: «یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ» (خداوند کسانی را که ایمان آورده‌اند و کسانی را که علم به آن‌ها داده شده، درجات عظیمی می‌بخشد). (مجادله: ۱۱)
امام علی (ع) نیز در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «مَنْ عَلَّمَنِی حَرْفًا فَقَدْ صَیَّرَنِی عَبْدًا» (کسی که به من یک کلمه بیاموزد، مرا بنده‌ی خود کرده است). (نهج‌البلاغه، حکمت ۵)
تمدن اسلامی در سده‌های نخستین هجری به اوج خود رسید و این موفقیت مرهون تلاش‌های علمی معلمان و دانشمندان مسلمان بود. مدارس و دانشگاه‌هایی همچون نظامیه‌های بغداد و الازهر مصر به مراکز علمی جهان تبدیل شدند و دانشمندان بزرگی مانند ابن سینا، خوارزمی، رازی و ابن هیثم پرورش یافتند.
معلمان در این تمدن، نه‌تنها علوم دینی، بلکه علوم تجربی، ریاضیات، نجوم و پزشکی را نیز تدریس می‌کردند. برای مثال، خوارزمی با تألیف کتاب «الجبر و المقابله»، پایه‌گذار علم جبر شد و ابن سینا با نگارش «قانون در طب»، تحولی عظیم در پزشکی ایجاد کرد. این دستاوردها بدون وجود معلمان متعهد و دانش‌پرور ممکن نبود.
معلم در درجه‌ی اول باید به تربیت اخلاقی و دینی دانش‌آموزان بپردازد و آن‌ها را با مفاهیم انسانی؛ همچون خردورزی، برادری، عزت، تقوا، عدالت و مسئولیت‌پذیری آشنا کند. همچنین با تشویق دانش‌آموزان
به پژوهش و نوآوری، می‌تواند به پیشرفت علمی کمک کند. در تاریخ اسلام، بسیاری از دانشمندان
تحت تعلیم معلمانی بزرگ پرورش یافتند. بعلاوه معلم در اسلام به‌عنوان الگوی اخلاقی شناخته می‌شود. پیامبر (ص) فرمودند: «أدَّبَنِی رَبِّی فَأَحْسَنَ تَأْدِیبِی» (پروردگارم مرا ادب آموخت و نیکو تربیت کرد). (بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۱۰)
اینک برای قدم گذاشتن در همان مسیر پرافتخار دیروز و پیش‌برد اهداف تمدن اسلامی در جهان، باید به مشکلات و آسیب‌های امروزه‌ی معلمان و چالش‌های پیش روی آنان توجه کرد. کم‌توجهی به جایگاه معلم در برخی جوامع، اشراف نداشتن معلمان به دانش دینی و ضعف اعتقادی، مسلط نبودن بر روش‌های نوین آموزشی، مسلح نبودن به علوم روز، تأثیر فضای مجازی بر فرآیند تعلیم و تربیت و بعضا مشکلات اقتصادی معلمان از اساسی‌ترین آسیب‌هایی هستند که باید برای رفع آن‌ها تلاش کرد و با برنامه‌ریزی‌های دقیق حاکمیت، مجاهدت و الگوگیری از سیره‌ی معلمان بزرگ اسلامی، بر این مشکلات غلبه کرد.

منابع: قرآن کریم، نهج‌البلاغه، سنن ابن ماجه، بحارالانوار، علامه مجلسی، تاریخ تمدن اسلامی، جرجی زیدان، بنیاد علمی فرهنگی شهید مطهری (۱۴۰۴)، فایل PDF آثار شهید مطهری، زندگینامه شهید مطهری، پژوهش‌های حوزه جامعه‌شناسی اسلامی (۱۴۰۴)، نقد اندیشه‌های جامعه‌شناختی، کتاب «آشنایی با علوم اسلامی» (۱۳۵۰)، مرتضی مطهری