خبرگزاری زنان ایران

به گزارش خبرگزاری زنان ایران - ایجاد تعادل میان «خودخواهی سالم» و «ایثار ناآگاهانه» یکی از مسائل مهم و ظریف در روان‌شناسی زنان و از دغدغه‌های رایج در زندگی خانوادگی است. این موضوع به شکلی مستقیم با رشد فردی زن، سلامت روان، روابط عاطفی و حتی تربیت فرزند در ارتباط است.
در همین راستا و با توجه به اهمیت روزافزون این مسئله در فرهنگ امروز جامعه ما، گفت‌وگویی داشتیم با محبوبه نظافت، مسئول فنی و مشاور مرکز مشاوره خانواده مهر شهرستان فیروزآباد و کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی، تا دیدگاه‌های تخصصی ایشان را درباره این موضوع بشنویم.
وی در نخستین بخش از این گفت‌وگو، به تبیین مفهومی پرداخت که محور اصلی این بحث را شکل می‌دهد. وی در توضیح خود، مفهوم «خودخواهی سالم» را از منظر روان‌شناسی چنین تعریف کرد که: «خودخواهی سالم به معنای توجه آگاهانه و مسئولانه به نیازها، احساسات و خواسته‌های خود فرد است؛ به‌گونه‌ای که این توجه نه به ضرر دیگران باشد و نه به معنای فدا کردن خود برای دیگران به شکل ناآگاهانه یا بی‌مرز.»
کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی ادامه داد که: «در این نوع خودخواهی، فرد حق خود را به رسمیت می‌شناسد، مراقب سلامت جسم و روان خود است، «نه» گفتن را بلد است و به جای آنکه از مراقبت از خود احساس گناه کند، آن را یک وظیفه می‌داند.»
مشاور مرکز مشاوره خانواده مهر شهرستان فیروزآباد ادامه داد : تفاوت میان «خودخواهی سالم» و مفاهیمی مانند «خودمحوری» یا «خودبینی» را با دقت تشریح کرد. او نخست به تفاوت این دو در تعریف اشاره کرد و گفت: «خودخواهی سالم یعنی توجه به خود، بدون آسیب زدن به دیگران؛ اما خودمحوری به معنای تمرکز افراطی بر خود و بی‌توجهی به دیگران است.»
سپس با تأکید بر تفاوت در نگاه به دیگران افزود که: «فرد دارای خودخواهی سالم، نیازهای دیگران را محترم می‌شمارد؛ اما فرد خودمحور ممکن است نیاز دیگران را نادیده گرفته یا حتی تحقیر کند.»
نظافت، در بخش دیگری از سخنان خود خاطرنشان کرد که: «تفاوت این دو نگرش را می‌توان در نحوه «نه» گفتن نیز مشاهده کرد. کسی که خودخواهی سالم دارد، می‌تواند با احترام و قاطعیت «نه» بگوید، اما فرد خودبین معمولاً خواسته‌های خود را به دیگران تحمیل می‌کند.» به گفته او، منشأ روانی این دو نیز متفاوت است؛ چرا که خودخواهی سالم ناشی از خودآگاهی و عزت‌نفس بالا است، در حالی‌که خودمحوری معمولاً ریشه در خودکم‌بینی، ترس یا نیاز به اثبات خود دارد.
در پایان این بخش این کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی با اشاره به تفاوت در پیامدهای این دو مفهوم افزود که خودخواهی سالم منجر به رشد شخصیت و بهبود روابط می‌شود، اما خودمحوری باعث تعارض، تنهایی و فاصله گرفتن دیگران از فرد می‌گردد.
وی در ادامه، نگاهی دینی به این مفهوم داشت و به آیات قرآن و کلمات نورانی نهج‌البلاغه اشاره کرد. وی در تفسیر خود از آیه شریفه «لَا تُنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا» (قصص: ۷۷) چنین توضیح داد: «این آیه به ما یاد می‌دهد توجه به خود و لذت‌های مشروع زندگی نه‌تنها بد نیست، بلکه بخشی از حکمت الهی است.»
از نگاه وی ، این آیه یکی از دلایل قرآنی برای مشروعیت توجه به خویشتن در کنار مسئولیت اجتماعی است.
همچنین با استناد به حکمت ۷۳ از نهج‌البلاغه که امام علی (ع) می‌فرمایند: «نَفْسُکَ أَوْلَي بِالإِحْسَانِ» (نفس خودت از همه سزاوارتر به نیکی است)، نظافت نتیجه گرفت که نیکی به خود، مقدمه‌ای برای نیکی به دیگران است، نه نشانه خودخواهی منفی.
نظافت در پاسخ به این پرسش که «اگر زنی تنها بر خواسته‌های خودش تمرکز کند و نیازهای خانواده را نبیند، دچار چه آسیب‌هایی می‌شود؟»، ابتدا از منظر روان‌شناسی به مسئله پرداخت و توضیح داد: «تمرکز افراطی زن بر خواسته‌های شخصی و نادیده گرفتن نیازهای خانواده می‌تواند پیامدهایی جدی به همراه داشته باشد.»
وی در این‌باره گفت: «نادیده گرفتن نیازهای همسر و فرزندان موجب کاهش صمیمیت و اعتماد در روابط خانوادگی می‌شود و همین مسئله، به‌مرور، ممکن است باعث شود زن از سوی خانواده به‌عنوان فردی خودمحور درک شود و ارتباط‌های عاطفی‌اش تضعیف گردد.»
وی همچنین اضافه کرد که: «این وضعیت می‌تواند به افزایش تعارضات خانوادگی منجر شود؛ چراکه نارضایتی اعضای خانواده می‌تواند باعث مشاجره، فاصله عاطفی و حتی فروپاشی رابطه زناشویی شود.»
نظافت در ادامه خاطرنشان کرد که: «در بلندمدت، زن ممکن است با نوعی خلأ روانی و احساس گناه یا پوچی مواجه شود، چراکه انسان ذاتاً نیاز به «معنادار بودن در رابطه با دیگران» دارد.»
کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی در بخش دیگری از سخنان خود، این موضوع را از منظر دینی نیز بررسی کرد و با اشاره به آیه‌ای از قرآن توضیح داد که در آیاتی مانند «وَابْتَغِ فِيمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِيبَکَ مِنَ الدُّنْيَا» (قصص: ۷۷)، بر تعادل میان دنیا و آخرت، و نیز میان خود و دیگران تأکید شده است.
در بخش دیگری از این گفت‌وگو، از این کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی پرسیده شد: «آیا ممکن است جامعه، ایثار زن را تشویق کند ولی خودخواهی سالم را با برچسب‌هایی منفی مانند «بی‌احساس» یا «مغرور» رد کند؟»
وی در پاسخ به این سؤال تأیید کرد که: «این اتفاق در بسیاری از جوامع، به‌ویژه در فرهنگ‌هایی با تأکید زیاد بر فداکاری زن، رایج است.»
وی توضیح داد: «جامعه، گاه به‌صورت ناهوشیار یا آگاهانه، الگوی «زن ایثارگرِ بی‌چشم‌داشت» را ستایش می‌کند و در مقابل، زنانی را که به نیازهای خود توجه دارند، با برچسب‌هایی چون «خودخواه»، «مغرور»، «بی‌احساس» یا حتی «زنِ مدرنِ بی‌رحم» مورد قضاوت قرار می‌دهد.»
نظافت در ادامه، از منظر روان‌شناسی اجتماعی به تحلیل این پدیده پرداخت. او یکی از دلایل اصلی این نگاه را هنجارهای جنسیتی سنتی دانست که نقش‌های قالبی، زن را مراقب، مهربان و از خود گذشته می‌خواهند؛ در نتیجه، هر رفتاری که از این الگو خارج شود، غیرقابل‌قبول به نظر می‌رسد. به باور وی، دلیل دوم را باید در ترس از استقلال زن جست‌وجو کرد؛ چراکه جامعه‌ای که به کنترل عاطفی زن عادت کرده، ممکن است از زنانی که حدود و مرز مشخص دارند، احساس تهدید کند.
مشاور مرکز مشاوره خانواده مهر شهرستان فیروزآباد، افزود که عامل سومی نیز در این میان نقش دارد و آن، فشار جمعی برای تأیید است. زنان، اغلب برای اینکه مورد پذیرش خانواده یا اجتماع قرار گیرند، خود را قربانی خواسته‌های دیگران می‌کنند، تا تصویری مقبول از خود ارائه دهند.
این مشاور خانواده سپس به بررسی این مسئله از منظر دینی پرداخت و با استناد به قرآن کریم یادآور شد که: «اسلام، ایثار را ارزشمند می‌داند، اما نه به قیمت نابودی خود.»
او به آیه شریفه «لَا يُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا» (بقره: ۲۸۶) اشاره کرد و چنین توضیح داد: «خداوند هیچ‌کس را جز به اندازه توانش تکلیف نمی‌کند. از این آیه می‌توان نتیجه گرفت که فداکاری بی‌مرز، اگر فراتر از طاقت باشد، نه‌تنها مطلوب نیست بلکه ممکن است ناپسند هم باشد.»
وی در ادامه گفت که: «در نهج‌البلاغه نیز، تعادل به‌عنوان اصل اساسی در اخلاق فردی و اجتماعی شمرده شده است. به‌بیان وی، ایثار نیکوست، اما نه اگر به ظلم به خود بینجامد.»
در بخش دیگری از سخنان خود، نظافت به پیامدهای فرهنگی این نگاه ناعادلانه پرداخت و تأکید کرد که: «چنین نگرشی می‌تواند به تضعیف عزت‌نفس زنان مستقل منجر شود. از سوی دیگر، این فرهنگ سبب تقویت الگوی زن خسته و فرسوده می‌گردد و در نهایت، بی‌عدالتی در توزیع مسئولیت‌های خانوادگی را تشدید می‌کند.»
او در پایان، با اشاره به الگوی زن مسلمان گفت: «زن در اندیشه اسلامی، موجودی متعادل است؛ اهل محبت و خدمت، اما با حفظ کرامت و مرزهای شخصی.»
وی حضرت زینب(س) را مصداقی روشن از این الگو دانست و افزود که: «ایشان در کنار ایثارگری بزرگش، فردی با هویت روشن، قدرت تحلیل، و مرزبندی شخصیتی بود.»
در جمع‌بندی این بخش، خانم نظافت تأکید کرد که: «جامعه نیاز دارد «خودخواهی سالم» را از خودمحوری تمییز دهد و زنان را به زیستن آگاهانه، با همزمانی عشق و مرز، تشویق کند؛ نه اینکه فقط از آن‌ها قهرمانان خستگی‌ناپذیر فداکاری بسازد.»
ادامه دارد ...