خبرگزاری زنان ایران

به گزارش خبرگزاری زنان ایران - زنان در قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ نقش برجسته‌ای ایفا کردند، نقشی که تا مدت‌ها در تاریخ‌نگاری رسمی و رسانه‌های وابسته به رژیم پهلوی نادیده گرفته ‌شد. این قیام، که در واکنش به دستگیری امام خمینی (ره) پس از سخنرانی افشاگرانه او علیه لایحه کاپیتولاسیون، نفوذ صهیونیسم و اقدامات ضداسلامی رژیم شکل گرفت، با حضور همه‌جانبه اقشار مختلف مردم همراه بود. زنان، به عنوان نیمی از جامعه، برخلاف تصویرسازی رژیم پهلوی از زن مدرن بی‌تفاوت و مصرف‌گرا، حضوری فعال، مؤثر و شجاعانه در این نهضت داشتند.

در شهرهای مذهبی چون قم، تهران، ورامین، مشهد و کاشان، زنان با وجود محدودیت‌های اجتماعی و تهدیدهای امنیتی، در کنار مردان به خیابان‌ها آمدند. قم، مسجد اعظم پایگاه اصلی حرکت‌های اعتراضی بود و بسیاری از زنان در حیاط این مسجد تجمع کردند و با فریادهای «یا مرگ یا خمینی» به حمایت از مرجعیت شیعه برخاستند. در تهران، زنانی از اقشار مختلف از خانه‌دار گرفته تا معلمان و دانشجویان، به راهپیمایی‌ها پیوستند. در میدان توپخانه، زنان انقلابی با توزیع میوه، شیرینی و حتی غذا میان سربازان، سعی در خنثی‌سازی فضای نظامی و دعوت نیروهای حکومتی به همدلی با مردم داشتند.

از نگاه تاریخی، این نخستین‌بار پس از فاجعه سرکوب خونین مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۱۴ بود که زنان مسلمان به‌صورت گسترده در صحنه اعتراضات مذهبی و سیاسی ظاهر شدند. حضور زنان در قیام ۱۵ خرداد را می‌توان نقطه عطفی در بیداری سیاسی بانوان ایرانی دانست. این قیام نه تنها مشارکت زن را از حوزه خانه و خانواده فراتر برد، بلکه او را به‌عنوان عنصری فعال در تحولات اجتماعی و مبارزات سیاسی معرفی کرد. زنان در این روز تاریخی نه فقط به عنوان همراه، بلکه به عنوان رهبرانی پنهان، عامل تشویق، تهییج و پایداری مردان شدند. زنان با همراه داشتن کودکان خود به میدان آمدند؛ که این خود، تصویری حماسی و عبرت‌آموز از فداکاری خانوادگی برای اسلام و ولایت ایجاد کرد.

از منظر دینی، چنین حضوری ریشه در آموزه‌های اهل‌بیت علیهم‌السلام دارد. در تاریخ اسلام، زنان مؤمنی چون حضرت فاطمه زهرا (س) و حضرت زینب کبری (س) نه تنها در سنگر خانه، بلکه در میدان مبارزه حق و باطل نقش‌آفرینی کردند. زنان قیام ۱۵ خرداد، در واقع ادامه‌دهندگان همان مسیر نورانی بودند. حضرت امام خمینی (ره) نیز با شناخت عمیق از ظرفیت‌های زن مسلمان، با بیانات و مواضع خود در دهه ۴۰ و ۵۰ هجری شمسی، چهره جدیدی از زن در جامعه اسلامی ارائه کرد. ایشان زن را نه ابزار تبلیغات رژیم و نه موجودی منفعل، بلکه انسان‌سازی آگاه، فعال و الهی معرفی نمود. این دیدگاه بنیانی‌ترین تفاوت را با دیدگاه غرب‌زده و ابزاری رژیم شاهنشاهی داشت.

رژیم پهلوی تلاش می‌کرد تصویر زن ایرانی را در قالب زن مدرن سکولارِ وابسته به الگوهای غربی عرضه کند. حذف حجاب، ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی، بی‌توجهی به خانواده و دین، و ساختن زنانی بی‌تفاوت نسبت به مسائل سیاسی از اهداف فرهنگی شاه و همسرش بود. اما قیام ۱۵ خرداد، با حضور باشکوه زنان محجبه، متعهد و انقلابی، این تصویر ساختگی را شکست. برخلاف خواست حکومت، زنان مذهبی نشان دادند که آگاهی، تعهد دینی، و هوشیاری سیاسی می‌تواند در کنار هم زیست کند و الگویی متفاوت از زن مدرن ارائه دهد؛ زنی که اهل کنشگری اجتماعی است، نه ابزار اغوا.

از منظر جامعه‌شناسی دینی، زنان قیام ۱۵ خرداد نه‌تنها در پیروزی آن مقطع نقش‌آفرینی کردند، بلکه مسیر بیداری زنان در سراسر کشور را هموار ساختند. حضور آنان سبب شد تا ساختار سنتی نگاه به زن، دچار بازاندیشی شود و بار دیگر به آموزه‌های اصیل دینی مراجعه گردد. این حرکت، نه از دل فمینیسم سکولار بلکه از بطن ایمان و ولایت برخاسته بود. زن در گفتمان امام خمینی نه تنها در چارچوب خانواده کرامت دارد، بلکه در اجتماع، سیاست و فرهنگ نیز نقش بی‌بدیل دارد. بنابراین انقلاب اسلامی در سال ۵۷، نتیجه منطقی چنین حرکت‌های پنهان اما ژرفی بود که زنان، پایه‌گذاران بخشی از آن بودند.

در نهایت، باید گفت قیام ۱۵ خرداد بدون درک حضور زنان، قیامی ناقص و تحریف‌شده است. زنان این قیام، نه‌تنها پرچم‌داران غیرت دینی بودند، بلکه معلمان نسلی شدند که بعدها در دوران انقلاب، دفاع مقدس و سال‌های پس از آن در عرصه‌های علمی، فرهنگی، سیاسی و جهادی خوش درخشیدند.
از این منظر ، ۱۵ خرداد تنها یک واقعه سیاسی نیست ،بلکه آغاز عصر جدیدی در هویت یابی زن مسلمان ایرانی است ،زنی که دیگر تنها تماشاگر تحولات نبود،بلکه خود ،یکی از سازندگان تاریخ معاصر ایران شد.
یادداشت به قلم
خانم فاطمه اسدی مدیریت حوزه علمیه فاطمیه پیشوا