|
یادداشت | زهرا دلاوری پاریزی |
|
مباهله سند حقانیت مکتب |
|
|
|
مباهله نشان می‌دهد اسلام با منطق و استدلال پیش می‌رود، اما در صورت لجاجت مخالفان، از ابزارهای الهی مانند مباهله استفاده می‌کند. در حقیقت مباهله روشی برای اثبات حقانیت یک دعوت الهی است، چرا که تنها طرفی که از پشتیبانی الهی برخوردار است جرأت چنین کاری را دارد. |
|
|
قم - مباهله در لغت به معنای «هلاکت‌خواهی متقابل» و در اصطلاح به درخواست لعن و نفرین الهی بر دروغگو در یک منازعه اعتقادی اطلاق می‌شود. این عمل معمولاً بین دو طرفی انجام می‌شود که هر یک ادعای حقانیت دارند و حاضرند با دعا و درخواست لعن الهی، دروغگو را رسوا کنند. در اسلام، مباهله به عنوان یک روش حقیقت‌یابی در موارد اختلافات عمیق اعتقادی به رسمیت شناخته شده است. این یادداشت به بررسی چیستی، چرایی، چگونگی، تحلیل‌های تفسیری و روایی این رویداد می‌پردازد.
مباهله در ادیان پیشین نیز سابقه داشته است:
۱. در سنت یهودی: نمونه‌هایی از نفرین‌های پیامبرانه در عهد عتیق دیده می‌شود.
۲. در مسیحیت: در انجیل نیز به مواردی از نفرین برای اثبات حقانیت اشاره شده است.
۳. در فرهنگ عرب جاهلی: برخی شکل‌های ابتدایی مباهله در میان عرب پیش از اسلام نیز وجود داشت.
اما مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران از نظر رسمیت، تشریفات و نتایج، منحصر به فرد و بی‌نظیر است.
این رویداد در سال نهم یا دهم هجری، طبق آیه‌ی ۶۱ سوره آل‌عمران، بین پیامبر اسلام(ص) و مسیحیان نجران رخ دادکه هم از جنبه‌های اعتقادی و هم از جنبه‌های تاریخی و اجتماعی حائز اهمیت فراوان می‌باشد. آیه 61 سوره آل عمران که به آیه مباهله معروف است، می‌فرماید: «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکَاذِبِینَ»
در ادامه دعوت جهانی به اسلام، پس از فتح مکه و گسترش اسلام، پیامبر(ص) نامه‌هایی به سران کشورها و مناطق مختلف از جمله نجران (منطقه‌ای مسیحی نشین در یمن) فرستادند. ایشان نامهای نیز به اسقف نجران (ابوحارثه) نوشتند و ساکنان این منطقه را به پذیرش اسلام فراخواندند. مسیحیان نجران پس از مشورت، هیئتی متشکل از ۶۰ نفر، به رهبری سه تن از بزرگانشان به نامهای ابوحارثه، عبدالمسیح و اَیهَم، به مدینه فرستادند تا با پیامبر(ص) گفتگو کنند. در این مناظره بین پیامبر(ص) و مسیحیان، اختلاف اصلی بر سر الوهیت حضرت عیسی(ع) بود. پیامبر(ص) تأکید کرد که عیسی(ع) بنده و پیامبر خداست، اما مسیحیان او را "پسر خدا" یا بخشی از تثلیث می‌دانستند. آنها وقتی استدلال‌های پیامبر(ص) را نپذیرفتند، آیه‌ی مباهله نازل شد: «پس هر که با تو پس از دانشی که به تو رسیده، درباره عیسی محاجه کند، بگو: بیایید فرزندانمان و فرزندانتان، زنان‌مان و زنان‌تان، و جانهایمان و جانهایتان را فراخوانیم، سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم»
اسناد نشان می‌دهد مباهله یک واقعه تاریخی مستند و مورد پذیرش همه مسلمانان است و حضور اهل بیت(ع) در آن، از جایگاه ویژه آنان در اسلام حکایت دارد. پیامبر(ص) پیشنهاد دادند دو طرف، در روز معینی برای مباهله (نفرین متقابل) حاضر شوند.
مسیحیان ابتدا پذیرفتند، اما پس از مشورت، تصمیم گرفتند که اگر پیامبر(ص) با خانواده‌اش بیاید، از مباهله خودداری کنند، زیرا این نشانه اطمینان او به حقانیت دعوتش بود. در روز موعود (۲۴ ذی‌الحجه)، پیامبر(ص) تنها با امام علی(ع) به عنوان "نفس" خود، حضرت فاطمه(س)، به عنوان "زنان"، و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) به عنوان "فرزندان" به محل مباهله آمد. «فَأَتَي النَّبِيُّ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِعَلِيٍّ وَفَاطِمَةَ وَحَسَنٍ وَحُسَيْنٍ فَقَالَ: اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِي»؛ پیامبر(ص) علی، فاطمه، حسن و حسین را آورد و فرمود: خدایا، اینان اهل بیت من هستند. (صحیح مسلم، کتاب فضائل الصحابه، باب فضائل علی بن ابیطالب، حدیث ۲۴۲۴). همچنین در روایتی مفصل از امام صادق(ع) درباره جزئیات مباهله و حضور اهل بیت(ع) چنین فرمود: «فَأَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ وَحَسَنٍ وَحُسَینٍ وَفَاطِمَةَ وَقَالَ: هَؤُلَاءِ أَبنَاؤُنَا وَأَنفُسُنَا وَنِسَاؤُنَا»*، (کشف الغمه، اربلی، ج۱، ص۳۶۵) و (تفسیر قرطبی (ج۴، ص۱۰۴)
این انتخاب مطابق آیه مباهله بود و نشان‌دهنده جایگاه ویژه این افراد نزد خدا و پیامبر(ص) است. وقتی مسیحیان این صحنه را دیدند، ترسیدند. ابوحارثه (اسقف نجران) گفت: «من چهره‌هایی می‌بینم که اگر
از خدا بخواهند کوه را جابه‌جا کنند، چنین خواهد شد! اگر مباهله کنیم، نابود می‌شویم» لذا به پیامبر ص گفتند: مباهله نمی‌کنیم، بلکه با تو صلح می‌کنیم. (تاریخ طبری (ج۲، ص۳۰۰) و (السیرة النبویه (ابن هشام، ج۲، ص۲۲۳) آنان از مباهله منصرف شدند و پیشنهاد پرداخت جزیه (مالیات) به حکومت اسلامی را دادند، و پیامبر(ص) پذیرفت. مباهله نشان‌دهنده اوج اعتماد به نفس پیامبر اسلام(ص) در برابر مسیحیان نجران و تأیید الهی بر حقانیت دعوت او بود.
در نتیجه‌‌ی مباهله برخی مسیحیان نجران مسلمان شدند. این رویداد به عنوان سند فضیلت اهل بیت(ع) و حقانیت اسلام شناخته شد، زیرا پیامبر(ص) تنها نزدیکترین افراد خود را به همراه برد و بعدها فرمود: اگر مسیحیان مباهله می‌کردند، عذاب الهی بر آنها نازل می‌شد و نابود می‌شدند.
شیعیان و بسیاری از مفسران اهل سنت نیز معتقدند آیه مباهله دلالت بر برتری امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س) و امامان حسنین(ع) دارد. مباهله نه تنها یک رویداد تاریخی، بلکه سند زنده حقانیت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) است. این واقعه نشان می‌دهد اسلام با منطق و استدلال پیش می‌رود، اما در صورت لجاجت مخالفان، از ابزارهای الهی مانند مباهله استفاده می‌کند. در حقیقت مباهله روشی برای اثبات حقانیت یک دعوت الهی است، چرا که تنها طرفی که از پشتیبانی الهی برخوردار است جرأت چنین کاری را دارد. بعلاوه مباهله آزمایشی برای میزان ایمان و اعتقاد طرفین به ادعاهای خود است و جایگزینی مسالمت‌آمیز برای حل اختلافات عمیق اعتقادی بدون توسل به خشونت است. همچنین نتیجه مباهله به عنوان تأیید یا رد الهی یک ادعا تلقی می‌شود که در جریان مباهله مذکور مسیحیان نجران پس از انصراف از مباهله، با پیامبر(ص) صلح کردند و در برابر پرداخت جزیه، تحت حمایت حکومت اسلامی قرار گرفتند.
این رویداد به عنوان نشانه‌ای آشکار از حقانیت اسلام و تأیید الهی بر پیامبر(ص) ثبت شد که در آن حضور اهل بیت(ع)، جایگاه ویژه آنان را در اسلام تثبیت کرد.
مفسران شیعه و سنی بر اساس این آیه و روایات مربوطه، نکات زیر را استنباط کرده‌اند:
۱. مصادیق "أَبْنَاءَنَا": امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، مصادیق "نِسَاءَنَا": حضرت فاطمه زهرا(س)، مصادیق "أَنْفُسَنَا": امام علی(ع). محتوای روایات بر حضور خاص اهل بیت(ع) در این واقعه تأکید دارند و آن را دلیلی بر فضیلت بی‌نظیر آنان می‌دانند.
۲. حدود و شرایط مباهله: فقهای اسلام شرایط سختی برای مباهله قائل شده‌اند تا از سوءاستفاده از آن جلوگیری شود.
۳. روش‌های حل اختلاف: اسلام روش‌های مختلفی از جمله گفتگو، مناظره و در نهایت مباهله را برای حل اختلافات پیشنهاد می‌دهد.
واقعه مباهله نه تنها حقانیت اسلام را نشان داد، بلکه مقام و منزلت اهل بیت پیامبر(ص) را نیز به روشنی تثبیت کرد. تحلیل‌های تفسیری و روایی این واقعه، جایگاه ویژه‌ای برای اهل بیت(ع) در اسلام قائل شده‌اند. مباهله همچنین به عنوان یک روش مسالمت‌آمیز برای حل اختلافات عمیق اعتقادی می‌تواند الگویی برای جامعه امروز باشد که در نظام فکری اسلام، اسلام به پیروانش اعتماد به نفس می‌دهد که در صورت اطمینان از حقانیت، می‌توانند از چنین روش‌هایی استفاده کنند. روز ۲۴ ذی‌الحجه به عنوان روز مباهله در تقویم اسلامی ثبت شده و اعمال خاصی (مانند روزه و دعا) برای آن توصیه شده است. (۲۴ ذِي الْحِجَّةِ) يُسْتَحَبُّ الصَّوْمُ وَالدُّعَاءُ: (مصباح المتهجد (شیخ طوسی، ص۷۸۳) .
مقالات: «مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران»، مقاله «مباهله»، مقاله «تفسیر آیه مباهله از دیدگاه اهل بیت(ع) و اهل سنت» دانشنامه اسلامی، مقاله «مباهله پیامبر اسلام با مسیحیان نجران» مقاله «آراء تفسیری مفسران معاصر پیرامون آیه مباهله»، مقاله «مباهله؛ با شکوه‌ترین ماجرای قرآنی تاریخ اسلام است»، مقاله «رویداد مباهله»
منابع اهل سنت: صحیح مسلم، سنن ترمذی، تفسیر قرطبی، الدر المنثور، تاریخ طبری، سیره ابن هشام. - تفسیر طبری (ج۳) تفسیر ابن کثیر (ج2)، تفسیر الکشاف (زمخشری)، تفسیر المنار (رشید رضا).
منابع شیعه: الاحتجاج (طبرسی، ج۱، ص۱۵۶). کشف الغمه، تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، (ج۳)
انتهای پیام/* |