|
یادداشت / سیدموسوی کارشناس ارشد روانشناسی |
|
تک فرزندان در دام درخواست‌های بی‌پایان |
|
|
|
یکی از مهم‌ترین آسیب‌های تک‌فرزندی، مسائل اخلاقی و تربیتی است. فرزندان در خانواده‌های کم‌جمعیت، به‌ویژه در محیط‌های تک‌فرزندی، با مجموعه‌ای از درخواست‌های بی‌پایان رشد می‌کنند که اغلب به‌طور کامل برآورده می‌شود. این شرایط موجب می‌شود که کودک کمتر با مفاهیمی چون قناعت، ایثار، گذشت، کمک به دیگران، صبر، شکیبایی و مدارا آشنا شود. |
|
|
یکی از آسیب‌هایی که در دهه اخیر به‌طور گسترده در ایران گسترش یافته و زنگ خطر پیری جمعیت را به صدا درآورده است، کاهش نرخ زاد و ولد و روند پیر شدن جامعه است.
پدیده تک‌فرزندی به‌خودی خود چنان پیامدهای نگران‌کننده‌ای دارد که اگر خانواده‌ها، به‌ویژه زوج‌های جوان، اندکی به آینده آن توجه کنند، قطعاً در تصمیم‌گیری‌های خود بازنگری خواهند کرد. تصور اینکه فرزندمان در آینده نه برادر و نه خواهری داشته باشد، بسیار دشوار و سنگین است.
حال در نظر بگیرید که در سال‌های بعد، زمانی که ما دیگر در این دنیا نباشیم، فرزند عزیزمان کسی را در اطراف خود نداشته باشد. در چنین شرایطی، حتی در دوران میانسالی و پیری، ممکن است احساس تنهایی شدید او را به فردی افسرده و منزوی تبدیل کند. حتی اگر فرض کنیم که تک‌فرزند ما با فرزند تک‌فرزند دیگری ازدواج کند، در دوران پیری و سالخوردگی، این زوج جوان باید از چهار سالمند مراقبت کنند، که بی‌تردید فشار زیادی به زندگی و رفاه آنها وارد خواهد کرد.
آسیب‌های تربیتی و اخلاقی تک‌فرزندی
یکی از مهم‌ترین آسیب‌های تک‌فرزندی، مسائل اخلاقی و تربیتی است. فرزندان در خانواده‌های کم‌جمعیت، به‌ویژه در محیط‌های تک‌فرزندی، با مجموعه‌ای از درخواست‌های بی‌پایان رشد می‌کنند که اغلب به‌طور کامل برآورده می‌شود. این شرایط موجب می‌شود که کودک کمتر با مفاهیمی چون قناعت، ایثار، گذشت، کمک به دیگران، صبر، شکیبایی و مدارا آشنا شود.
از سوی دیگر، در چنین خانواده‌هایی، والدین غالباً رفاه و راحتی را در اولویت قرار می‌دهند و داشتن فرزند بیشتر را مانعی برای زندگی آسوده تلقی می‌کنند. در نتیجه، والدین از نعمت تربیت چندین فرزند و ایجاد محیطی سرشار از تعاملات اجتماعی محروم می‌شوند.
از دیدگاه دینی، قناعت، همیاری، ایثار و تلاش برای رشد دیگران، ارزش‌های بنیادینی محسوب می‌شوند که فراتر از رفاه و لذت مادی قرار دارند. بنابراین، سیاست‌های کاهش جمعیت که منجر به شکل‌گیری خانواده‌های تک‌فرزند شده‌اند، از این منظر مطلوب نخواهند بود. چراکه کاهش جمعیت نتیجه مستقیم اولویت‌یافتن رفاه و لذت مادی است.
پیامدهای اقتصادی کاهش جمعیت
یکی دیگر از پیامدهای منفی کاهش جمعیت، تغییر ساختار اجتماعی و پیر شدن کشور، و در نتیجه، کند شدن روند توسعه اقتصادی است. هرچه هرم سنی جامعه از جوانی به سالخوردگی گرایش پیدا کند، نیروی محرک اصلی رشد، یعنی منابع انسانی، کاهش می‌یابد.
اگر دولت واقعاً قصد داشته باشد که در خدمت مردم باشد و در مسیر توسعه اقتصادی حرکت کند، باید به درستی ظرفیت‌های ملی، سرمایه‌گذاری‌ها و زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری را مدیریت کند. در این میان، افزایش جمعیت به‌عنوان عاملی کلیدی برای تسریع روند توسعه اقتصادی مطرح می‌شود، چراکه مهم‌ترین نیاز اولیه در این مسیر، وجود نیروی جوان، فعال و کارآمد است.
بنابراین، کاهش جمعیت و پیر شدن جامعه به‌عنوان یکی از موانع جدی رشد اقتصادی شناخته می‌شود. در شرایط کنونی که جامعه اسلامی با بحران کاهش نرخ زاد و ولد مواجه است، این امر عامل مهمی برای عقب‌ماندگی و کند شدن توسعه کشور محسوب می‌شود.
نگاه دینی به فرزندآوری
امام سجاد (ع) در روایتی می‌فرمایند: *«مِن سَعَادَةِ اَلرَجُلِ اَن یَکُونَ لَهُ وُلدٌ یَستَعِينُ بِهِم»* یعنی «یکی از نشانه‌های سعادت انسان داشتن فرزندانی است که از او حمایت کنند.»
در گذشته، اگر فردی صاحب فرزند می‌شد، اطرافیان به او تبریک می‌گفتند، زیرا یک نان‌آور جدید به خانواده اضافه شده بود. اما امروزه نگاه غالب تغییر کرده و برخی فرزندآوری را صرفاً اضافه شدن یک نان‌خور می‌دانند. این نگرش برخلاف دیدگاه دینی است که فرزندآوری را فضیلتی ارزشمند می‌داند.
با توجه به آموزه‌های اسلامی و تجربیات اجتماعی، فرزندآوری نه‌تنها مطلوب است، بلکه دارای آثار مثبتی است که کمترین آن، یاری‌رساندن به والدین و جامعه در مسیر رشد و تعالی است. |