|
دکتر زهرا دلاوری پاریزی |
|
از زنده به گور کردن تا تکریم؛ تحولی در نگرش به دختران در اسلام |
|
|
|
نگرش به دختران در جوامع پیش از اسلام به شدت منفی بود، اما با ظهور قرآن و آموزه‌های پیامبر اکرم(ص)، این نگرش دگرگون شد. تولد حضرت فاطمه معصومه(س) نماد بارز این تغییر است که نشان می‌دهد دختران نه تنها مایه ننگ نیستند، بلکه نعمتی الهی هستند که باید مورد احترام قرار گیرند. |
|
|
قم - دکتر زهرا لاوری پاریزی در یادداشتی به مناسبت روز دختر نوشت : در جاهلیت پیش از اسلام، دختران مایه ننگ و عار شناخته می‌شدند و زنده به گور کردنشان رایج بود. تاریخ برای قضاوت کافی است که بگوید اسلام با این نگرش متحجرانه چه مبارزه‌ها که نکرد و چه زخم‌ها که نخورد. بهانه برای نوشتن از دختر و جایگاهش گرچه کم نیست؛ اما تولد حضرت فاطمه معصومه(س) به عنوان یکی از دختران فرهیخته‌ی خاندان وحی، شاید بهترین دلیل برای نشان دادن ارزش این موجود زیبا و آسمانی بر اساس منابع وحیانی و عقل باشد.
قرآن کریم به صراحت از زنده به گور کردن دختران در جاهلیت نهی کرده و آن را گناهی بزرگ معرفی می‌کند: "وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ بِأَيِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ" (تکویر: ۸-۹) "و هنگامی که از دختر زنده به گور شده پرسیده می‌شود که به کدامین گناه کشته شد."
در آیه‌ی دیگر، قرآن دختران را نعمتی الهی معرفی می‌کند که باید مورد احترام قرار گیرند:
"لِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ يَهَبُ لِمَنْ يَشَاءُ إِنَاثًا وَيَهَبُ لِمَن يَشَاءُ الذُّکُورَ" (شوری: ۴۹) "فرمانروایی آسمانها و زمین از آن خداست؛ هر چه بخواهد می‌آفریند؛ به هر کس که بخواهد دختران می‌بخشد و به هر کس که بخواهد پسران."
گفتار و رفتار پیامبر اکرم(ص) که منطبق بر قرآن و نمایان‌گر شریعت اسلام است، پیام‌های مهمی در این باره دارد. ایشان در جایی فرمودند: "کسی که سه دختر یا سه خواهر یا دو دختر یا دو خواهر را سرپرستی کند تا ازدواج کنند یا از دنیا بروند، من و او در بهشت مانند این دو انگشت (سبابه و وسطی) خواهیم بود." (سنن ابن ماجه، ج۲، ص۱۲۱۰)
همچنین در روایتی دیگر آمده است: "النِّسَاءُ شَقَائِقُ الرِّجَالِ" (سنن ترمذی، ج۵، ص۲۹۵)
"زنان نیمه‌های وجودی (مکمل) مردانند." تمام تلاش پیامبر اعظم این بود که عظمت روح انسانی این موجودات اثرگذار را برای جامعه آن روز روشن نماید. زمان گذشت تا نوبت به دخترش، حضرت معصومه(س) فرزند امام موسی کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع)، رسید. او در اول ذیقعده سال ۱۷۳ هجری در مدینه متولد شد. تولد ایشان در زمانی که به گواهی ویل دورانت، هنوز ارزش دختران در جوامع غیرمسلمان هم به درستی شناخته نشده بود، نشانه‌ای از اهمیت دختر در اسلام است. امام صادق(ع) نیز درباره جایگاه ایشان در خاندان اهل بیت فرمودند:
"همانا برای خدا حرمی است و آن مکه است و برای رسول خدا حرمی است و آن مدینه است و برای امیرالمؤمنین حرمی است و آن کوفه است و برای ما حرمی است و آن قم است و به زودی زنی از فرزندان من در آن دفن خواهد شد که نامش فاطمه است، پس هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود." (بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۱۶)
حقیقتا چه عظمتی در این روح لطیف و وجود مهربان نهفته است که این‌گونه از طرف معصوم تکریم می‌شود. چگونه یک دختر از خاندان اهل بیت(ع) می‌تواند به چنین مقام والایی برسد که زیارت او موجب ورود به بهشت شود؟!
حضرت معصومه(س) اگرچه عمر کوتاهی داشتند، ولی تأثیر اجتماعی ایشان بسیار عمیق بود. شهر قم به برکت حضور بسیار کوتاه ایشان یکی از مهم‌ترین مراکز علمی شیعه شد و بعد که مرقد مطهرشان در قم بنا شد، پناه‌گاه و ملجا همه‌ی محبان آل الله گردید.
امام رضا علیه السلام هم در مورد این وجود نازنین فرمودند"هر کس معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسی است که مرا زیارت کرده است." (بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۲۶۶)
با توجه به تاکید قرآن کریم و اهل بیت علیهم‌السلام، رسیدگی و توجه به دختران در کانون خانواده، یکی از اساسی‌ترین عوامل پیشرفت و تعالی جامعه است؛ که دارای آثار تربیتی و اخلاقی و تقویت بنیان خانواده است. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: "هر کس دختری را پرورش دهد، ادبش کند و خوب ادبش نماید و به او دانش بیاموزد و خوب آموزشش دهد، این کار برای او مانعی از آتش دوزخ خواهد بود." (وسائل الشیعه، ج۲۰، ص۳۵)
همچنین دختران به عنوان مادران آینده، نقش کلیدی در انتقال ارزش‌ها به نسل بعد دارند. امام علی(ع) می‌فرمایند: "زن مدرسه‌ای است که اگر او را آماده سازی، جامعه‌ای با ریشه‌های پاک آماده کرده‌ای." (غررالحکم، ج۲، ص۳۹)
وجود و حضور دختران در جامعه باعث ارتقای سطح آموزش جامعه، تعالی و حرکت معنوی نسل‌ها و انقلاب در نگرش است؛ امام خمینی(ره) می‌فرمایند: "از دامن زن مرد به معراج می‌رود." که نشان‌دهنده نقش محوری زنان در پیشرفت علمی جامعه است. به گواهی آمارها در جوامعی که به آموزش دختران توجه شده است: اولا نرخ باسوادی تا ۷۰٪ افزایش و مشارکت علمی زنان تا ۴۰٪ رشد داشته و آموزش در نسل بعد بهبود یافته است.
ویژگی‌های بانو معصومه س در علم و معنویت، شبیه خصوصیات حضرت زهرا(س) به عنوان الگوی بی‌نظیر، اسلامی است که در خطبه فدکیه با استدلال‌های محکم، مبانی حکومت اسلامی را تبیین کردند.
از آثار اقتصادی توجه به جایگاه بانوان؛ افزایش بهره‌وری نیروی کار است. چنانچه سازمان ملل متحد گزارش داده: هر ۱٪ افزایش در آموزش دختران، رشد اقتصادی را ۰/۳٪ افزایش می‌دهد. جوامعی که به دختران توجه کرده‌اند، ۲۵٪ تولید ناخالص داخلی بیشتری دارند. همچنین بانک جهانی اعلام کرده هر سال تحصیل اضافی برای دختران، درآمد آینده آن‌ها را ۲۰٪ افزایش می‌دهد و مادران تحصیل‌کرده ۵۰٪ بیشتر احتمال دارد فرزندان خود را به مدرسه بفرستند.
آمارها آثار اجتماعی و سیاسی مهم دیگری را در توجه به دختران بازگو می‌کنند: به عنوان مثال در جوامعی که به دختران توجه شده، نرخ جرم ۳۰٪ کمتر است، کودک‌آزاری ۴۰٪ کاهش یافته و ازدواج‌های زودرس ۶۰٪ کمتر شده است
در کشور اسلامی ما نگاه دو رهبر بزرگ انقلاب به بانوان از برکات انقلاب اسلامی است؛ امام خامنه‌ای می‌فرمایند: "زن مسلمان ایرانی امروز، هم در میدان علم پیشتاز است، هم در میدان سیاست." و در تاریخ صدر اسلام یکی از بلندترین فریادهایی که شنیده می‌شود صدای بانوان اهل بیت علیهم السلام همچون حضرت زینب(س) است که اسلام بعد از امام حسین علیه السلام را احیا نمود.
آثار بهداشتی و جمعیتی و سلامت جامعه به خاطر توجه به دختران نیز قابل تامل است؛ به گواهی سازمان بهداشت جهانی که مرگ‌ومیر کودکان در جوامعی که به دختران توجه کرده‌اند ۴۹٪ کمتر است، امید به زندگی ۱۵ سال افزایش یافته و آن‌ها باعث جوانی و شادابی جمعیت هستند.
رسول خدا(ص) فرمود: "هر کس دو دختر را تا سن بلوغ سرپرستی کند، روز قیامت من و او
مانند این دو (و دو انگشت خود را به هم چسباند) خواهیم بود." (صحیح مسلم، ج۴، ص۲۰۲)
واضح است که توجه به دختران در خانواده، سرمایه‌گذاری برای آینده جامعه است. همان‌گونه که پرورش حضرت معصومه(س) باعث برکات علمی و معنوی برای شهر قم شد، امروز نیز توجه به دختران می‌تواند جامعه را در تمام ابعاد پیشرفت دهد.
دختران و زنان مسلمان در طول تاریخ تمدن اسلامی، نقش‌های محوری و تحول‌آفرینی ایفا کرده‌اند. از شخصیت‌هایی مانند حضرت فاطمه زهرا(س) تا دانشمندانی چون ستیه نفیسه و فاطمه مجریطیه، دختران مسلمان سهم بی‌بدیلی در شکل‌گیری و پیشرفت تمدن اسلامی داشته‌اند؛ نقش علمی و آموزشی، نقش فرهنگی و اجتماعی، نقش سیاسی و تمدن‌سازی و نقش اقتصادی که از هر عنوان به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
حضرت فاطمه زهرا(س) به عنوان «ام ابیها» (مادر پدرش) نه تنها پرورش‌دهنده امامان معصوم(ع) بودند، بلکه به فرموده رسول خدا(ص): «فاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنّی، یُؤذینی ما یُؤذیها» (صحیح بخاری، ج۴، ص۲۱۰)«فاطمه پاره‌تن من است، آنچه او را می‌آزارد مرا می‌آزارد»
این حدیث نشان‌دهنده جایگاه علمی و تربیتی ایشان است.
بعدها در تمدن اسلامی زنان بسیاری به مقامات علمی رسیدند؛ فاطمه مجریطیه (قرن ۴ق): ریاضی‌دان و ستاره‌شناس اندلسی، ستی نفیسه (قرن ۲ق): محدثه بزرگ که امام شافعی از بزرگان اهل سنت، از محضر او استفاده کرد (البدایه والنهایه، ج۱۰، ص۳۲۵)، ۲.
حضرت زینب(س) پس از واقعه کربلا با خطبه‌های آتشین خود در کوفه و شام، اساس حکومت اموی را به لرزه درآورد. امام سجاد(ع) درباره ایشان فرمود: «أنتِ بحمدالله عالمة غیر معلمة، فهمة غیر مفهمة» (بحارالانوار، ج۴۵، ص۱۶۴) «تو به حمدالله دانشمندی هستی که نیاموخته‌ای و فهمیده‌ای هستی که به تو نیاموخته‌اند»
دختران ائمه مانند حضرت معصومه(س) با تأسیس حوزه‌های علمی، نقش مهمی در انتقال معارف اسلامی داشتند. همچنین در تاریخ اسلام زنانی مانند شهربانو (همسر امام حسین(ع)) و خدیجه بنت خویلد نقش مشورتی مهمی در تصمیم‌گیری‌های سیاسی داشتند. بسیاری از مدارس علمی در تمدن اسلامی نیز توسط زنان تأسیس شد مثل مدرسه بی‌بی خانم در
سمرقند (قرن ۹ق)، مدرسه خاتون در بغداد (قرن ۶ق) (تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۴۳۲)
در بعد اقتصادی حضرت خدیجه(س) به عنوان ثروتمندترین تاجر مکه، پایه‌های اقتصادی اسلام را تقویت کرد. پیامبر(ص) درباره ایشان فرمود: «ما قام الإسلام إلا بسيف عليّ و مال خديجة» (الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۲۲)، «اسلام برپا نشد مگر به شمشیر علی و مال خدیجه»
همچنین بسیاری از کتابخانه‌ها و مراکز علمی توسط زنان مسلمان وقف شد: کتابخانه فاطمه نیشابوری در قرن ۵ق، بیمارستان خاتون در دمشق (المنجد فی الاعلام، ص۲۳۴)،
در بعد بین‌المللی ملکه سکینه بنت حسین(ع) با حضور در محافل علمی، اسلام را در میان غیرعرب‌ها گسترش داد. زنان مسلمان در اندلس (قرون ۸-۱۰ق) نقش مهمی در انتقال علوم اسلامی به اروپا داشتند.
چنان که گفته شد، دختران مسلمان در تمام عرصه‌های تمدن‌سازی از علم و فرهنگ تا اقتصاد و سیاست نقش بی‌بدیلی داشته‌اند. امروز نیز با الگوگیری از شخصیت‌هایی مانند حضرت فاطمه زهرا(س) و حضرت معصومه(س)، می‌توانند تمدن نوین اسلامی را شکل دهند. همان‌گونه که امام خامنه‌ای فرمودند: «زن مسلمان امروز باید در همه عرصه‌های علمی، سیاسی و اجتماعی پیشتاز باشد.» |