کد خبر: 190878 تاريخ انتشار: 1402/12/17 - 11:15
سمنو؛ نذری نوروزی؛
یک سین هفت‌سین که خاستگاه زاگرسی دارد
سمنو خوراکی آیینی با خاستگاه زاگرسی است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری زنان نیوز به نقل از مرصاد، سمنو یا سمنی که یکی از خوراک‌های آیینی است، پس از گذشت بیش از ۴ هزار سال هنوز هم در بین مردم ایران و به‌ویژه کرمانشاهیان جایگاه ویژه‌ای دارد و هر ساله در آستانه فرارسیدن بهار به عنوان یکی از شاخص‌ترین نذرها پخت می‌شود.
سمنو یکی از اجزای اصلی و نماد خیر و برکت در سفره هفت‌سین است و در همه کشورهایی که نوروز را جشن می گیرند، طبخ می‌شود.
مراسم سمنوپزان از جمله میراث معنوی است که در سال ۸۹ در فهرست میراث معنوی کشور با هدف معرفی آن به سراسر کشور ایران و جهان به ثبت رسیده است.
پخت سمنو قدمتی ۴ هزار ساله دارد
عزیز مصطفایی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی اظهار داشت: «سمنو» یکی از سین‌های سفره هفت‌سین است و فرهنگ پخت آن مربوط به کل ایران است که در حوزه زاگرس نیز آثار و شواهد موجود از وجود این فرهنگ از قدیم‌الایام خبر می‌دهد.
این دانش‌آموخته مردم‌شناسی و کارشناس میراث ناملموس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کرمانشاه افزود: در روستای «کرتویج علیا» از توابع بخش دینور از ابزارهایی همچون «چالاک» برای کوبیدن جوانه سمنو استفاده می‌شود.
وی گفت: این ابزارها ابزارهای جدیدی نیستند و وجود همین ابزارهای قدیمی از قدمت بالای فرهنگ پخت سمنو خبر می‌دهد.
مصطفایی خاطرنشان کرد: نوع خاک‌اندود کردن دیگ‌ها رسم و رسومات جانبی نحوه پخش سمنو و نذرهایی که همراه با آن انجام می‌گیرد نشان از وجود سمنو قبل از اسلام دارد.
این استاد دانشگاه و کارشناس مردم‌شناسی ادامه داد: قدمت این فرهنگ و عنصر تاریخی تقریباً به ۳ تا ۴ هزار سال پیش باز می‌گردد و از آنجا که سمنو هیچ منافاتی با فرهنگ اسلامی نداشته در فضا و فرهنگ اسلامی نیز جا باز کرده است.
وی بیان کرد: برخی معتقدند سمنو در ایران باستان تحفه‌ای از میترا یا همان بانوی مهر بوده است از این‌رو چون حضرت فاطمه زهرا(س) بانوی مهر در اسلام است برخی سمنو را به ایشان نسبت داده و آن را نذر حضرت زهرا(س) می‌دانند.
مصطفایی گفت: نکته جالبی که در پخت سمنو وجود دارد این است که آیین پخت سمنو مختص زنان بوده و در پخت آن روال بر این است که هیچ مردی شرکت نکند مگر اینکه در کارهای سخت آن همچون جابه‌جایی دیگ‌ها کمک کنند.
طبخ سمنو به فلسفه زایش در زاگرس برمی‌گردد
وی بیان کرد: اعتقاد بر این است که سمنو انسان‌ساز است که این به فلسفه زایش در زاگرس برمی‌گردد و یکی از باورهای موجود این است که نطفه انسان از همین جوانه‌های گندم شکل می‌گیرد.
مصطفایی تصریح کرد: نکته جالبی که در خصوص پخت سمنو در روستای «کرتویج علیا» وجود دارد این است که تفاله‌های آن را دور نمی‌اندازند بلکه مردم در این منطقه یا این تفاله‌ها را بر روی ستون‌های چوبی آویزان می‌کنند یا آنها را در مزارع رها می‌کنند چون اعتقاد دارند که سمنو با خود خیر و برکت به همراه می‌آورد.
وی ادامه داد: آنها معتقدند که آویزان کردن تفاله‌های جوانه‌های گندم بر ستون‌های خانه موجب افزایش زاد و ولد در یک خانواده می‌شود و رها کردن آن نیز در مزارع موجب پربار شدن مزارع خواهد شد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: سمنو یک اصطلاح ایرانی فارسی است اما معمولاً در مناطق زاگرس‌نشین به‌ویژه کرمانشاه و منطقه دینور از اصطلاح «سمنی» استفاده می‌شود.
آیین سمنوپزان روستای «کرتویج علیا» در سال ۱۴۰۱ به ثبت ملی رسید
یاور عبیری در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع رسانی «مرصاد»، اظهار داشت: اولین جشنواره مردمی آئین پخت سمنو در روستای «کرتویج علیا» بخش دینور طی روزهای ۱۷ و ۱۸ اسفندماه سال جاری برگزار می‌شود.
رئیس جامعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی کشور افزود: پخت سمنو در روستای «کرتویج علیا» سابقه دیرینه دارد و از دیر باز کشاورزان پس از برداشت محصول و به شکرانه محصول خود، این سنت حسنه را برپا می‌کردند.
وی با اشاره به قدمت طولانی آیین طبخ سمنو در روستای کرتویج علیا، گفت: با پیگیری‌های انجام شده سال گذشته پخت سمنو به نام این روستا به ثبت ملی رسید.
عبیری در خصوص جزئیات پخت این نذر، گفت: برای تهیه سمنو ابتدا گندم بهاره را خیس می‌کنند و روی پارچه یا داخل ظرف قرار می‌دهند تا به آهستگی جوانه بزند.
وی ادامه داد: پس از حدود پنج روز گندم‌ها جوانه زده و سبز می‌شوند که این جوانه‌ها باید به اندازه یک بند انگشت رشد کرده باشد سپس آن‌را برش می‌زنند و آنها را داخل یک ظرف چوبی به نام «چالک» می‌ریزند.
عبیری خاطرنشان کرد: جوانه‌های برش داده شده را با سنگ‌های تراش‌خورده شبیه کله قند می‌کوبند تا شیره گندم‌ها بیرون آید که در نهایت شیره و آب گرفته شده از گندم کوبیده شده را داخل ظرفی بزرگ می‌ریزند و به مقداری که لازم است به آن آرد گندم اضافه و آن را حل می‌کنند.
وی گفت: مواد فوق را داخل یک دیگ بزرگ که ترجیحاً مسی باشد می‌ریزند و روی آتش می‌گذارند تا پخته شود و در حین پخت مدام آن را بهم می‌زنند.
مدیر اقامتگاه بوم گردی آرتین دینور، با بیان اینکه پخت سمنو حدود ۲۴ ساعت طول می‌کشد، خاطرنشان کرد: پخت سمنو وقت‌گیر است و نیاز به مشارکت افراد دارد که طی این مدت زنان روستا کنار آن جمع می‌شوند و مدام سمنو را بهم می‌زنند تا پخته و در نهایت رنگ آن تقریباً قهوه‌ای شود.
وی گفت: پس از پختن سمنو روی دیگ مسی، یک سینی بزرگ قرار می‌دهند و روی آن آیینه، شانه، مُهرنماز و تسبیج می‌گذارند و بعد از گذشت حدود دو ساعت آن را بر می‌دارند و سمنو را در کاسه‌هایی می‌ریزند تا بین مردم و همسایگان توزیع کنند.
ابراز ارادت مادران ایرانی به حضرت فاطمه(س) با نذر سمنو
حجت‌الاسلام والمسلمین علی یوسفی‌مداح در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: نذر در حوزه مستحبات قرار دارد و امور مستحبی بسیار گسترده هستند مثلاً یکی از نذرهایی که می‌توان انجام داد نذر غذا و شیرینی است که از آن جمله می‌توان نذر سمنو را مورد بحث قرار داد.
این کارشناس مذهبی افزود: نذر سمنو ریشه شرعی ندارد هرچند برخی این نذر را به حضرت زهرا(س) نسبت می‌دهند در واقع نذر سمنو یک فرهنگ لطیف ایرانی است.
وی با بیان اینکه مردم ایران هر ساله با پایان زمستان و آغاز بهار تحویل سال جدید را جشن می‌گیرند، گفت: سمنو نیز که مربوط به گندم و جوانه گندم است در واقع یک شیرینی عیدانه بوده است اما از آنجا که محبت مردم ایران همیشه متوجه خاندان اهل بیت(ع) بوده است سمنو را به آنها گره زده‌اند.
حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی‌مداح خاطرنشان کرد: اگرچه بسیاری از مردم این نذر را با نام حضرت فاطمه زهرا(س) می‌شناسند خود نوعی تبرکی نیز محسوب می‌شود اما حکم شرعی خاصی برای آن وجود ندارد و نمی‌توان آن را به عنوان امری مذهبی ترویج کرد.
وی با اشاره به اینکه اطعام و نذر سمنو در کنار سایر کارهای مثبتی که می‌شود قرار می‌گیرد، تصریح کرد: گذشتگان و مادران ما با پخت سمنو هم ارادت خود را به بانوی دو عالم نشان داده‌اند و هم آن را به عنوان یک خوراکی نذری در اختیار مستضعفان قرار داده‌اند.
این کارشناس مذهبی گفت: سمنو از زیبایی‌های فرهنگ ایرانی و اسلامی است که در هر حال شخص می‌تواند با این نیت که نذر سمنو را برای خدا انجام می‌دهد به این نذر رنگ و بوی معنوی نیز بدهد.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی «مرصاد»، در کشور ما از هزاران سال پیش در دوران باستان، جوانه‌ها و اهمیت مصرف آنها برای مردم شناخته شده بود، این موضوع به قدری اهمیت داشت که مردم ما استفاده از جوانه گندم را به عنوان یک آیین سنتی همواره به شکل سمنو در آغاز فصل بهار در سفره هفت‌سین لازم می‌دانستند.
سمنو یک غذای آیینی است که اغلب به آن به جنبه خوراکی نگاه نمی‌کنند بلکه معمولاً به‌عنوان نذری یا برای ایام نوروز به‌عنوان یکی از سین‌های هفت سین پخته می‌شود.